علائم پوکی استخوان به طور معمول نمایان نیست چرا که از پوکی استخوان به عنوان یک بیماری خاموش یاد میشود که به تدریج موجب کاهش تراکم استخوان‌ها و افزایش خطر شکستگی میشود. این عارضه بیشتر در افراد مسن و به‌ویژه زنان یائسه شایع است. عوامل متعددی مانند ژنتیک، کمبود کلسیم و ویتامین D، عدم فعالیت بدنی و مصرف سیگار و الکل می‌توانند بر بروز این بیماری تاثیر بگذارد. شناخت علائم و عوامل مؤثر بر پوکی استخوان، به پیشگیری و مدیریت آن کمک میکند که در ادامه این مقاله از سایت دکتر هومن جولایی درباره آن صحبت خواهیم کرد.
منظور از پوکی استخوان چیست؟
لایه خارجی استخوان ها جنسی سفت و محکم دارد که به آنها استخوان های متراکم گفته می شود. اما لایه داخلی استخوان در مقایسه با لایه خارجی آن از تراکم کمتری برخوردار است و به سبب داشتن سوراخ های زیادتر همچون اسفنج، استخوان اسفنجی نامیده می شود. استخوان ها دارای سلول هایی به نام سلول های استخوان خوار یا استئوکلاست هستند که بافت استخوان را تجزیه می کنند و از بین می برند. در مقابل سلول های دیگری تحت عنوان استخوان ساز یا استئوبلاست ها نیز در درون استخوان ها وجود دارند که با استفاده از مواد معدنی موجود در خون نظیر کلسیم و فسفر، بافت استخوانی جدید می سازند. هورمون هایی نظیر استروژن، هورمون رشد و تسترون کمک می کنند تا تعداد فعالیت سلول های استخوان ساز در مقابله با سلول های استخوان خوار بیشتر شود و بدین ترتیب بیشتر به جای اینکه استخوان ها از بین بروند ساخته می شوند.
علائم پوکی استخوان
پوکی استخوان عموما علائم مشهودی از خود نشان نمی‌دهد، اما برخی از نشانه‌ها و علائم می‌توانند به وجود این بیماری اشاره کند عبارت اند از:
- شکستگیهای مکرر به‌ویژه در ناحیه لگن، مچ دست و ستون فقرات حتی بر اثر ضربات خفیف
- کاهش تدریجی قد به دلیل فشردگی مهره‌ها
- درد مزمن در ناحیه کمر، به‌ویژه در ناحیه پایین کمر
- تغییر شکل بدن، مانند قوز یا خمیدگی در ناحیه کمر
- کاهش تراکم استخوان که در آزمایش‌های تصویربرداری، مانند دکساسکن خود را نشان میدهد
چه عواملی بر بروز پوکی استخوان تاثیر دارد؟
- سابقه خانوادگی پوکی استخوان
- سن
- جنسیت
- رژیم تغذیه ای
- میزان فعالیت بدنی
- اختلالات هورمونی
- مصرف سیگار و الکل
- ریسک ابتلا به بیماری‌های مزمن
- داروهای مصرفی شخص
تاثیر جنسیت بر پوکی استخوان
جنسیت نه‌تنها بر روی میزان شیوع پوکی استخوان تأثیر دارد، بلکه نوع و شدت عوارض آن نیز می‌تواند در زنان و مردان متفاوت باشد. زنان به‌ویژه بعد از یائسگی به دلیل کاهش سطح استروژن، با خطر بالاتری برای ابتلا به پوکی استخوان مواجه هستند. همچنین زنان بیشتر از مردان در سنین پایین‌تری به‌ویژه در دهه‌های پنجم و ششم زندگی خود به پوکی استخوان مبتلا می‌شوند. مردان اما به‌طور کلی نسبت به زنان کمتر در معرض پوکی استخوان قرار دارند، اما با افزایش سن و کاهش سطح تستوسترون، خطر ابتلا به این بیماری برای آنها نیز افزایش می‌یابد. همچنین آقایان ممکن است تحت تأثیر عوامل دیگری مانند بیماری‌های مزمن یا مصرف الکل قرار بگیرند که به سلامت استخوان‌ها آسیب میزند.
چند درصد پوکی استخوان خطرناک است؟
خطر پوکی استخوان به درصد کاهش تراکم استخوان بستگی دارد. به‌طور کلی، در دکساسکن یا همان آزمون سنجش تراکم استخوان رتبه بندی زیر برقرار است. در افراد با T-score زیر -۲.۵، خطر شکستگی به‌طور قابل توجهی افزایش می‌یابد. همچنین، هرچه سن بالاتر باشد، این خطر بیشتر میشود. بنابراین، تشخیص و درمان به موقع پوکی استخوان بسیار مهم است؛
| نرمال | T-score بالای -۱ |
| پوکی استخوان خفیف | T-score بین -۱ و -۲.۵ |
| پوکی استخوان شدید | T-score زیر -۲.۵ |
علائم پوکی استخوان در زنان چیست؟
زنان بعد از یائسگی به دلیل کاهش سطح استروژن در معرض خطر بیشتری برای پوکی استخوان قرار دارند. شکستگیهای ناگهانی، به‌خصوص در ناحیه لگن، مچ دست و ستون فقرات، درد مزمن در ناحیه کمر که ممکن است به خاطر شکستگیهای میکروسکوپی ایجاد شده باشد، تغییر شکل بدن، مانند قوز یا خمیدگی در ناحیه کمر و احساس ضعف و کاهش قدرت در انجام کارهای روزانه از علائم شایع ابتلا به پوکی استخوان در زنان است.
✍️ بیشتر بخوانید: رابطه پوکی استخوان با آرتروز
عوامل موثر بر بروز پوکی استخوان
- سن بالا
- کمبود وزن و داشتن جثه ریز و لاغر
- یائسگی
- مصرف بعضی داروها
- سیگار کشیدن
- زن بودن
- سابقه خانوادگی و ژنتیکی
- سابقه شکستگی های استخوانی
- سفید پوستان و نژادهای آسیایی
- کمبود هورمون های جنسی در مردان و زنان
- کسانی که در رژیم غذایی خود کلسیم و ویتامین D به مقدار کافی مصرف نمی کنند.
- کسانی که تحرک کافی ندارند؛ به این دلیل که حدود ۹۰ درصد تراکم استخوانی در دختران تا سن ۱۸ سالگی و در پسران تا سن ۲۰ سالگی رخ می دهد.
عواملی که ریسک ابتلا پوکی استخوان را افزایش میدهند
- وجود سابقه پوکی استخوان در بستگان نزدیک
- نژاد و عوامل ارثی نظیر نژاد آسیایی و داشتن پوست و موی روشن
- جنسیت
- رژیم غذایی نامناسب
- مصرف طولانی مدت برخی از داروها مانند داروهای حاوی کورتون
- فقدان ورزش و فعالیت بدنی
- مصرف دخانیات و الکل
- ارتباط یائسگی و پوکی استخوان
- توقف ترشح هورمون استروژن در زنان بعد از یائسگی
علت پوکی استخوان در جوانی
- تغذیه ناکافی و عدم دریافت مواد مغذی، کلسیم و ویتامین D
- ضعف استخوان‌ها و عضلات در اثر کمبود ورزش و فعالیت فیزیکی
- سابقه خانوادگی پوکی استخوان
- اختلالات هورمونی
- استعمال سیگار و مصرف زیاد الکل
- عوارض جانبی برخی داروها، مانند کورتیکواستروئیدها
- درگیری با بیماری‌های مزمن از جمله تیروئید پرکار، دیابت یا اختلالات گوارشی
راهکارهای پیشگیری از پوکی استخوان
- از رژیم های غذایی نامناسب لاغری دوری کنید. رژیم هایی که بدون نظر پزشک و کارشناس تغذیه گرفته شود.
- در رژیم لاغری مصرف لبنیات را قطع نکنید.
- یک رژیم غذایی مناسب شامل کلسیم کافی برای داشتن استخوان های محکم است.
- از سبزیجات و میوه جات تازه استفاده کنید.
- از مواد غذایی مضر برای استخوان به خصوص نوشابه های گازدار دوری کنید و به جای آنها دوغ بنوشید.
- از کشیدن سیگار یا همنشینی با افراد سیگاری اجتناب کنید.
- سحرخیز باشید و صبح زود حداقل ۱۵ دقیقه در معرض نور خورشید صبحگاهی قرار بگیرید.
- مصرف چای و قهوه را کاهش دهید و در عوض یک لیوان شیر بنوشید.
- سیر و پیاز را فراموش نکنید. مصرف آنها به دلیل داشتن سولفور به استحکام استخوان ها کمک می کند.
- به بعضی از غذاها مانند سوپ، شیر را اضافه کنید.
- در تهیه بعضی از غذاها به جای خامه و سس مایونز به سراغ ماست بروید چون کلسیم بیشتری دارد.
- سویا را به رژیم غذایی اضافه کنید چون کلسیم و استروژن خوبی دارد و نقش بسیار زیادی در پیشگیری از پوکی استخوان دارد.
- برای پیشگیری از پوکی استخوان نیاز است در رژیم غذایی خود از منابع کلسیم دار و ویتامین ها به اندازه کافی استفاده کنید. به علاوه سعی کنید حتما ورزش مستمر و متناسب را در برنامه زندگی خود بگنجانید.
برای درمان پوکی استخوان چی بخوریم؟
- مصرف کافئین و نمک را محدود کنید چرا که به جذب کلسیم بدن لطمه میزند
- غذاهای غنی از کلسیم از جمله؛ لبنیات(شیر، ماست، پنیر)، سبزیجات برگ سبز تیره(کلم بروکلی، اسفناج)، ماهی با استخوان نرم(ساردین، سالمون) بخورید
- غذاهای غنی از ویتامین D شامل؛ ماهی چرب (سالمون، ماهی تن)، زرده تخم‌مرغ، غذاهای غنی شده با ویتامین D (برخی از محصولات لبنی و غلات) را در رژیم تغذیه خود جای دهید
- مصرف گوشت، مرغ و ماهی، حبوبات (عدس، نخود، لوبیا)، مغزها و دانه‌ها (بادام، دانه کنجد) که غنی از پروتئین هستند برای سلامت بدن الزامی است
- پتاسیم موجود در موز، سیب‌زمینی و حبوبات به حفظ ساختار استخوانی و تقویت آن کمک میکند
- غذاهای غنی از ویتامین K مثل سبزیجات برگ‌دار (کلم، کاهو)، بروکلی و کلم بروکسل هر چقدر هم خارج از طبع خوراکی شما باشد، نباید فراموش شود.
در نهایت به یاد بسپارید..
پوکی استخوان از شایع ترین بیماری ها در میان افراد جامعه به خصوص خانم ها می باشد که با ورزش مناسب و تغذیه سالم قابل پیگیری میباشد ولی در صورت بروز آن نیاز است تا تشخیص به موقع و درمان صحیح تحت نظر پزشک متخصص ارتوپد انجام گیرد.
